Lieve Blancquaert trok naar Congo. Ze was op zoek naar een roze wolk maar vond alleen angst. Angst voor moeder en kind. De kindersterfte is er schrijnend hoog en dat is net hetzelfde met de moedersterfte. Wat normaal een heugelijk moment moet zijn is hier vaak een nachtmerrie die niemand wil meemaken ...
Bij het neerschrijven van deze inleiding vraag ik me af hoe het met de hygiëne is gesteld en hoe de vrouwen daar bevallen. Ik hoop door het kijken van deze reportage hier een antwoord op te krijgen.
De reportage
Kraambed in Congo is een reportage van Lieve Blancquaert, Joeri Vlekken en Filip Lenaerts. Lieve heb ik in een voorgaande week al uitgebreid besproken. Omdat ik haar lezing toen zo interessant en leerrijk vond lijkt het me leuk om nu een reportage van haar te bekijken en haar visie op dit onderwerp op te vatten.
Joeri Vlekken is de regisseur en cameraman van dienst tijdens deze reportage. De samenwerking met Lieve was niet de eerste keer. Ze werkten al samen voor het Canvas-programma 'De film van mijn leven'. Joeri heeft al aardig wat geregisseerd. In 2009 werd op het festival van Docville de documentaire 'Zondag gaat het gebeuren' bekroond tot beste documentaire.
Voor het programma Vranckx op Canvas reisde Lieve samen met haar crew naar Congo. Ze maakt er een reportage over moeder- en kindersterfte. De heropbouw van de gezondheidszorg is een prioriteit van de Congolese regering maar voorlopig boekt ze geen vooruitgang.
In deze reportage probeert Lieve het werkelijke beeld van de gezondheidszorg weer te geven. Een kind op de wereld zetten is een droom van vele vrouwen. Hier in België word je tijdens je bevalling omringd door zorg en liefde. Helaas is dit niet overal zo ... Voor veel vrouwen is leven geven levensbedreigend.
Verdieping
1. Situering
De reportage speelt zich af in Kasongo Lunda in de provincie Bandundu in het zuidwesten van Congo. Het ligt aan de grens met Angola op zo een 500 kilometer van Kinshasa.
Er wonen 140.000 mensen in Kasongo Lunda. In het beste geval zijn er drie dokters aanwezig voor de totale bevolking.
2. Steunproject Memisa
Dokters en verplegend personeel worden ondersteund door de Belgische ngo Memisa.
Memisa voert een verbeten strijd tegen moedersterfte in het Zuiden. In deze strijd voeren ze enkele concrete acties uit zoals:
- Uitrusten van kraamafdelingen
- Leveren van medicijnen
- Opleiden van vroedvrouwen
- Tussenkomen in kosten
Er voert Memisa sinds 2009 jaarlijks campagne om de problematiek van moedersterfte in de kijker te zetten.
Deze campagnefolder en -affiche werd verspreid in verschillende kraamafdelingen en privé praktijken van vroedvrouwen in Vlaanderen en Wallonië.
3. De problematiek
Elke dag sterven 1.600 vrouwen en 5.000 pasgeborenen bij complicaties tijdens de zwangerschap of bevalling. 99 procent daarvan gebeurt in ontwikkelingslanden, het grootste deel in sub-Sahara-Afrika. Congo breekt alle records. Daar sterft één op dertien moeders aan de gevolgen van zwangerschap. Zwangere vrouwen staan in Congo haast letterlijk met één been in het graf.
Dit cartogram geeft het aantal moedersterftes in de wereld weer. Het principe van een cartogram is: grotere landen hebben meer van wat de kaart laat zien, kleinere landen hebben dit minder.
Op deze kaart is dus duidelijk dat moedersterfte zelden voorkomt in Europa, Amerika en Australië. Afrika is op deze kaart heel groot. Dit wil zeggen dat moedersterfte in dit continent zeer veel voorkomt. Congo is het bordeaux gedeelte en is veel groter dan normaal. We kunnen dus stellen dat moedersterfte hier prominent aanwezig is. Een ander land dat erg uitvergroot is, is India.
Problematiek in Kasongo Lunda
Het medisch personeel weet dat het erg mis gaat met de zorg in hun land. Maar voor hen is het ook overleven en ze weten dat ze in de grote steden meer kans maken betaald te zullen worden. Zonder extra steun van de buitenlandse ngo's zou op dit platteland helemaal geen zorg verstrekt worden.
Vanuit afgelegen dorpen komen vrouwen naar het kleine ziekenhuis op het platteland om te bevallen. De voetreis is lang en zwaar maar alles is beter dan in het dorp te bevallen met een traditionele vroedvrouw. De vaginale stop die bestaat uit een kruidenmengsel met bladeren, is er nog erg gangbaar. Ze zouden de vruchtbaarheid en later de bevalling op gang moeten brengen maar zijn vooral een bron van infecties. De traditionele methoden zijn niet de grootste boosdoener, het is vooral de onkunde van de traditionele vroedvrouwen die levens kost.
Zuster Ria, een belgische zuster, die al 33 jaar in het ziekenhuis werkt, betekent veel voor de gezondheidszorg in deze regio. Ze biedt deskundige hulp aan de zwangere vrouwen maar ook een verpleegsters. Zo stampte ze een verpleegstersschool uit de grond waar ze hoopt vrouwen uit de regio op te leiden tot bekwame verpleegsters.
Het ziekenhuis in Kasongo is niet de laagste trap in de medische zorg. Er bestaat ook nog zoiets als medische posten in de verder afgelegen gebieden. Eerstelijnszorg van de meest elementaire soort, het overgrote deel van de bevolking moet er terecht kunnen maar meer dan doorverwijzen naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis kunnen ze niet.
We kunnen dus stellen dat het probleem zich voordoet door drie grote redenen. Namelijk:
- Tekort aan goed medisch apparatuur
- Ondeskundige hulp van onervaren vroedvrouwen
- De lange afstand naar het ziekenhuis
4. De Congolese overheid
De Congolese overheid beschouwt de heropbouw van de gezondheidszorg als een topprioriteit, maar boekt door de alomtegenwoordige corruptie geen enkele vooruitgang. De internationale gemeenschap maakte in het begin van de jaren negentig het goede voornemen om de moeder- en kindersterfte tegen 2015 drastisch te doen dalen, maar ook daarvan is in Congo niets te merken.
De situatie is slechter dan voor 1985, dat geeft zelfs het Congolese ministerie voor gezondheid toe. De ontbinding startte in de jaren negentig en gaat tot op vandaag door. De redenen liggen voor de hand: slecht beleid en gebrek aan coördinatie, gewapende conflicten, constante daling van het budget dat de Congolese staat zelf in de gezondheidszorg investeerde (minder dan 1% van het budget), buitenlandse hulp die vooral naar urgenties en verticale programma's gaat (paludisme, tuberculose, aids). De laatste jaren kwam ¾ van de financiering van de gezondheidszorg van deze verticale programma's van de internationale gemeenschap. Maar door de zwakheid van het gezondheidssysteem zelf staan nu ook deze verticale goedlopende programma's onder druk.
5. Het verhaal van een zwangere vrouw in Congo
Doorheen de reportage moeten er verschillende vrouwen bevallen. Elk verhaal is anders en toch ook hetzelfde. Vrouwen die vechten voor hun eigen leven en het leven van hun kind.
Hieronder het verhaal van Mafwene.
Mafwene loopt al dagen in het ziekenhuis rond. Ze is zeventien en ze is in arbeid. De vroedvrouwen zeggen: ‘Ze is doodsbang en daarom wordt het een zware bevalling.' Drie dagen later ligt Mafwene verkrampt van de pijn op de bevallingstafel. De paniek is in haar ogen te lezen. Huilen of schreeuwen is hier niet aan de orde, de verpleegsters roepen dat ze lui is, dat ze beter haar best moet doen.
Erg om te zien! Zeker wanneer ze bovenop haar klimmen om de geboorte te bespoedigen. Met twee gebalde vuisten duwt de verpleegster op de buik van Mafwene. Tevergeefs. Dan halen ze er een man bij die bovenop Mafwene moet gaan zitten. Met al zijn kracht duwt hij de baby naar beneden.
Niet veel later is het kind er. Het ademt niet. De spanning stijgt. Zuster Ria slaat hard op de voetjes en billen. De baby huilt. Later laat zuster Ria het klompvoetje van het kind zien. Hier zal hij mee moeten leven zegt de zuster.
Mening
Ik vond deze reportage zeer pakkend. Een geboorte is bij ons meestal een blijde gebeurtenis waar je lang naar uitkijkt. Als je ziet welke medische apparatuur en accomodatie wij hier allemaal hebben dan is het schrikken met wat ze het in bijvoorbeeld Congo moeten doen.
Op voorhand wist ik dat de gezondheidszorg daar helemaal niet op punt staat. Maar ik legde de link van gezondheidszorg met ziek zijn, kanker, amputaties enzovoort. Het item zwangerschap en bevallen was nog niet bij me opgekomen. Mijn ogen zijn door deze reportage dan ook echt open gegaan. Wij mogen blij zijn met de goede medische zorgen die hier in België zijn.
Bronnen
Memisa - Moedersterfte verdient meer aandacht, internet, 15 december 2011, (http://www.memisa.be/Public/News.php?ID=516&language=dut).
Vranckx - Kraambed in Congo, internet, 28 november 2011, (http://actua.canvas.be/vranckx/2811-kraambed-congo/).
Caritas - Hoe is het gesteld met de gezondheidszorg in Congo?, internet, 15 december 2011, (http://www.caritas-int.be/nl/acties/solidaire-ziekenhuizen/gezondheidscentra-in-de-dr-congo/hoe-is-gesteld-met-de-gezondheidszorg-in-congo.html)
Deaths of Women from Pregnancy, internet, 15 december 2011, (http://www.worldmapper.org/display_extra.php?selected=407).
BLANCQUAERT, L., Kraambed in Congo - twaalf bevallingen, drie dode baby's in een week, internet, 28 november 2009, (http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=H12IVKDR&word=kraambed).
Vranckx - Kraambed in Congo, internet, 28 november 2011, (http://actua.canvas.be/vranckx/2811-kraambed-congo/).
Caritas - Hoe is het gesteld met de gezondheidszorg in Congo?, internet, 15 december 2011, (http://www.caritas-int.be/nl/acties/solidaire-ziekenhuizen/gezondheidscentra-in-de-dr-congo/hoe-is-gesteld-met-de-gezondheidszorg-in-congo.html)
Deaths of Women from Pregnancy, internet, 15 december 2011, (http://www.worldmapper.org/display_extra.php?selected=407).
BLANCQUAERT, L., Kraambed in Congo - twaalf bevallingen, drie dode baby's in een week, internet, 28 november 2009, (http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=H12IVKDR&word=kraambed).
